«Кожнае пакаленне беларусаў мела ў сваім жыццёвым заплечніку: хто — вайну, хто — эміграцыю, хто — турмы»

— Вы сядзелі па палітычнай справе «Белага Легіёна» у 2017-м, пасля на сутках у 20-21-м гадах. Ці адрознівалася стаўленне і ўмовы для палітычных вязняў?

— Мяне яшчэ ў 2006-м затрымлівалі за Плошчу…

Пасля 2020-га сістэма ўтрымання па адносінах да «класава блізкіх» алкаголікаў і бытавікоў была больш лагодная, чым да палітычных.

Калі параўнаць, то ў 2006 былі прыемныя моманты жыцця ў камеры: можна было курыць у вентыляцыю, есці апельсіны, чытаць газеты і разгадваць крыжаванкі, перадачы атрымліваць і лісты пісаць. Сядзелі добра. (Смяецца).

Калі ў кастрычніку 2020-га мяне забіралі з завода (Мінскага маторнага завода — С.), пасадзілі на 15 сутак. Пару дзён правёў на Акрэсціна, потым на Жодзіна адправілі. У камеры было нават адно месца вольнае, выводзілі на прагулянкі. Кніг, газет не было, а потым патрапіў у іншую камеру — і там усё было.

Наступны раз мяне пасадзілі на Акрэсціна ў лютым 2021-га, тады застаў пераход ад благога да горшага.

Нас было 13 чалавек на васьмімясцовую камеру, а потым да нас падсялілі яшчэ пяцёх, у тым ліку бамжа. У нас былі асадкі і паперкі, матрасаў не было.

Мы яшчэ бунт там спрабавалі падняць. Я распрацоўваў сістэму перастукванняў, каб паміж камерамі можна было трымаць сувязь.

Падымалі паўстанне там патроху, галадоўку аб'яўлялі, дзверы выносілі, пагражалі, што падпалім пол, каб нас рассялілі. Урэшце нас рассялілі, бамжа забралі, пару чалавек пераехала ў іншыя камеры.

Наступны раз сеў перад «Чарнобыльскім шляхам». Прэвентыўна затрымалі. Двойчы да мяне дадому прыязджалі, а мы з дзіцём дзверы не адчынялі, хаваліся. Падумаў, што дзіцёнку стрэс, пайду да іх схаджу. Тады мяне пасадзілі на 15 сутак.

— Што было апошняй кропляй, пасля якой вы вырашылі, што трэба з'язджаць з краіны?

— Пасля звальнення з завода я працаваў у розных месяцах неафіцыйна, тэлефон меў не свой. Сілавікі ведалі толькі маё месца жыхарства — прапіску. І па месцы прапіскі да мяне прыпёрлася КДБ на вобшук. Я ў гэты час быў на працы.

Пайшла справа «Рабочага руху», затрымалі нашых людзей, рэпаўскіх прафсаюзнікаў. І я зразумеў, што трэба ці пераходзіць у нелегальны стан, ці звальваць з гэтага канцлагера. І восенню 2021-га з'ехаў ва Украіну, а пасля вайны перабраўся ў Польшчу.

Я не разлічваў, што ненадоўга. Усё ішло да таго, што пачыналася вялікая заваруха, яка хутка не скончыцца.

— Пасля крымінальнай справы ў 2017-м не было думак з'ехаць з краіны?

— Былі прапановы, але жадання не было. Стараўся нешта рабіць. Быў жа 2018 год, калі стагоддзе БНР святкавалі каля Опернага тэатра. SYMBAL.BY і наша майстэрня працавалі.

Здавалася, нейкая лібералізацыя была. Іншая справа, як яно скончылася. Але на той час можна было нешта рабіць — лагодная беларусізацыя.

— Чаму, на вашую думку, у 20-м не ўдалося арганізаваць агульнанацыянальную забастоўку?

— Бо нацыя не была гатовая да такой забастоўкі. Забастоўка — гэта больш радыкальны крок, чым хадзіць на маршы раз на тыдзень. Яна вымагае больш высілкаў ад чалавека, больш свядомасці.

Я меў размовы на заводзе з людзьмі і казаў, што завод належыць не дырэктару ці ідэолагу, не дзяржаве, а нацыі — нам самім. І мы вольныя распараджацца сваёй маёмасцю: хочам — працуем, не хочам — не.

Людзі прыслухоўваліся, а прыходзілі майстры і пачыналі заліваць у вушы, што сёння вы не працуеце — заўтра вас зачыняць, не будзе дзе працаваць, будзеце галодныя хадзіць. Паламаем эканоміку — і ўся стабільнасць закончыцца.

Калі глядзець па паляках, яны ў свой час думалі таксама аб капейчыне, але і пра будучыню нацыі, маглі праглядаць наперад і на нешта разлічваць. У Беларусі большасць працоўных думала пра тое, як яны будуць жыць заўтра-максімум паслязаўтра. Калі не будзе заробку, то што ім рабіць?

Дзяржава будавалася па такім прынцыпе, што калі ў цябе няма крэдыту і няма заробку сваечасовага, то ты не выжывеш у наступным месяцы.

Большасць людзей завязаныя на выжыванні ад зарплаты да зарплаты, ад крэдыта да крэдыта.

— Як вас звальнялі з завода?

— Фактычна было прапісана, што я парушыў унутраны рэжым прадпрыемства. Я працаваў па графіку «тры праз тры». Кіраўніцтва зрабіла так, што ў дні, калі не працуеш, цябе не пускаюць на завод. Пачалі блакіраваць пропускі.

У кастрычніку 2020-га Ціханоўская і Офіс аб’явілі другі крок да нацыянальнай забастоўкі. І тады, каб сабраць людзей, я вымушаны быў на заводзе застацца, хавацца два дні. Мяне шукала міліцыя з сабакамі.

Я правёў сход — чалавек дзвесце сабралася. І потым мяне ахова вывела з завода. На наступны дзень сказалі прыходзіць на працу. Я прыйшоў і мяне адразу прынялі на прахадной, пацягнулі падпісваць абхадны ліст і пасля здалі АМАПу.

Такім чынам мяне і звольнілі. АМАП завёз у РАУС, потым на Акрэсціна.

— Гэта была расплата за падрыхтоўку да забастоўкі?

— Фактычна так. За ўсё адразу — за забастоўку і працу ў незалежным прафсаюзе.

— Чым вы займаецеся цяпер?

— Працую сам на сябе — займаюся дастаўкай. Жыву ў добрым прыватным доміку на Падляшшы. Кручу матацыклы — знайшоў сабе такое хобі.

Зараз мне падабаецца тое, чым я займаюся. Я магу працаваць колькі мне захочацца і пры гэтым зарабляць нават па польскіх мерках, не тое, што па беластоцкіх, збольшага нармальныя грошы. Думаю сваё хобі зрабіць бізнесам — арганізаваць рамонт ці продаж матацыклаў.

У Польшчы непаханае поле для людзей з ініцыятывай зрабіць бізнес. У Беластоку нашы хлопцы прыдумалі рабіць замену масла экспрэс. У Польшчы трэба было запісвацца за месяц, каштавала дурныя грошы, а тут робяць хутка. Два гады як пачалі гэтым займацца — і цяпер разрасліся — адкрылі кропкі ў іншых гарадах.

— У эміграцыі вы страцілі магчымасць бачыць сваіх дзяцей, родных…

— Гэта вельмі складана. Але спадзяемся, што пабачымся ў хуткім часе.

З другога боку, беларусы чакалі і пасля Першай сусветнай, і пасля Другой, калі яно скончыцца, а яно не сканчаецца.

Кожнае пакаленне беларусаў мела ў сваім жыццёвым заплечніку нешта падобнае. Хто — вайну, хто — эміграцыю, хто — турмы.

Дзядуля мой распавядаў мне пра вайну, я любіў слухаць. Ніколі не мог падумаць, што пра вайну мне будзе распавядаць хлопец, які малодшы за мяне на 10 год. Усё вельмі цыклічна ў нашым беларускім жыцці.

— Ці складана было вам уладкавацца ў Польшчы, знайсці жытло, працу, вывучыць мову?

— Дзякуючы сябрам, першы месяц жылі ў іх у Беластоку. Працу таксама дапамаглі знайсці на першы перыяд, працаваў з нашым беларусам польскім, жыхаром Беласточчыны.

Пасля была праграма ад БКДП у ЕГУ паступаць, адвучыўся семестр. Дзеля вучобы звольніўся з працы і пайшоў у дастаўку працаваць. Зразумеў, што цяжкавата вучоба даецца, і ўзяў акадэмку.

Пражыўшы трыццаць з гакам год у Беларусі, давялося пачынаць сваё жыццё ў Польшчы і паспрабаваць умясціць пражыты час у тры гады, каб тое самае прыкладна мець, што там меў. Тут жыццё экстэрнам. Трэба тыя веды і навыкі, што ў мяне ёсць, кудысьці прымяніць. Лепш выкарыстоўваць той багаж, які ёсць.

Андрэй Комлік-Ямацін

— Калі параўноўваць вас у 2020-2021 годзе і цяпер, якія галоўныя змены з вамі адбыліся?

— Я стаў большым фаталістам. Калі свет хоча скаціцца ў трэцюю сусветную вайну, так і адбудзецца, што ты ні рабі. Ты можаш, канешне, на нешта ўплываць, але ў дадзеным накірунку твой уплыў у іншай краіне, дзе ты не з'яўляешся грамадзянінам, не самы вялікі.

У эміграцыі я больш разлічваю на свае сілы. Калі дома быў нейкі фундамент — кватэра, бацькі, то тут нічога няма, больш стараешся прадумваць свае крокі наперад, у якім накірунку рухацца. Больш аналітычна і крытычна пачынаеш ставіцца да жыцця.

Плюс прыходзіць разуменне, што можна жыць як вольны чалавек, і без таго, што да цябе прыйдзе ўчастковы ў любы момант. Ты бачыш, што значыць быць гаспадаром на сваёй зямлі.

Калісьці ехаў па Польшчы, гляджу — дарогі добрыя і падворкі дагледжаныя, хаты таксама. Стаіць якая-небудзь стадола двухсотгадовай даўніны, і яе ніхто не зносіць — рэстаўруюць. Палякі вельмі ашчадна і паважна ставяцца да сябе, сваёй мінуўшчыны, сваёй будучыні, бо яны маюць права ўласнасці на сваю зямлю.

Мы жывем у дамку, гаспадары з'ехалі на Захад працаваць, дом выставілі на продаж, але зараз не прадаюць. Бо ў палякаў такое меркаванне, што калі ты прадасі, то ў цябе зямлі не будзе, каранёў на радзіме не застанецца, таму і стараюцца па магчымасці захоўваць надзелы дзядоўскія ў вёсках.

Як кожны шляхціч у сваім маёнтку гаспадар.

— А ў Беларусі вырасла трава больш за 20 сантыметраў — і да цябе прыйдзе сельсавет і аштрафуе.

— А потым бы прыехаў бульдозер — і хату знёс. Такое ж было на Гомельшчыне. Была вёска — знеслі яе, кусцікі растуць. Парадачак.

Калі б у паляка знесла хату бульдозерам дзяржава, тут бы ўжо ўся Польшча паўстала.

А ў нас калі хата закінутая, то яе проста сельсавет зносіць — і ўсё. Бо ў нас жа няма прыватнай уласнасці на зямлю, як у нармальных краінах, а тут ты не можаш нічога зрабіць, дзяржава не мае права чапаць. Прыватная ўласнасць — гэта святое.

— Дзе вы бачыце сваю будучыню?

— У Беларусі, якая падобная на Беласток. Тут вельмі шмат беларусаў, што праўда, некаторыя не лічаць сябе беларусамі.

Працуючы ў дастаўцы, сустракаю прозвішчы Кулінковіч, Станкевіч, Статкевіч, Кавальчук. Яны размаўляюць па-польску, але ментальна яны беларусы. Яны пабудавалі ў Падляшшы салідарнае і прыгожае грамадства.

У адрозненне ад Варшавы, я тут магу дзверы ў хаце не зачыняць і ключы ў машыне пакідаць. Я не хвалююся за сваё жыццё. Гэтым мне Падляшша падабаецца.

Палова жыхароў ходзіць у царкву, палова — у касцёл, але ўсе ходзяць на матчы «Ягелоніі». Клімат добры, горад прыгожы. Бачна, што людзі дбаюць аб наваколлі. Горад здаровага чалавека.

— Што яшчэ варта было б у жыхароў Падляшша для сябе ўзяць карыснага?

— У раёне Бельска, Гайнаўкі жыхары захавалі больш беларускасці, чым беларусы ў Беларусі. Тут у іх ёсць і хоры, і суполкі, і музеі. Яны вельмі сур'ёзна ставяцца да сваёй беларушчыны. То можна сказаць, што мы сваю беларушчыну здалі ім у банк на захоўванне. (Смяецца).